Wierden: een buitengewoon sfeervol dorp
Verdiepende informatie
I. Oorlogsmonumenten
Op het Stationsplein staan vier monumenten, gelieerd aan de Tweede Wereldoorlog.
Geheel links ligt een Luistersteen van de Liberation Route Europe. Deze route volgt het pad van de geallieerden tijdens de bevrijding van West-Europa in 1944 en1945, van Normandië via Nijmegen en Arnhem richting Berlijn. De route is gemarkeerd met luisterplekken, daar zijn hoorspelen over de belevenissen te beluisteren. In Wierden is dat het verhaal van de Kersttrein. Deze werd op 25 december 1944 ter hoogte van Wierden beschoten door Engelse Spitfire jachtvliegtuigen. Van de 1400 Nederlandse dwangarbeiders, op transport naar Duitsland, wisten er driehonderd te vluchten en onder te duiken.
Naast de steen staat het monument dat in 1947 vanuit het Zeeuwse Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duivenland is geschonken. Daar kwamen de voormalige dwangarbeiders van de Kersttrein vandaan. Het is een dankbetuiging richting de Wierdense bevolking. Direct na het bombarderen van de trein boden de Wierdenaren namelijk veilig onderdak aan zo’n driehonderd dwangarbeiders.
Ter nagedachtenis aan de Joodse inwoners van Wierden, die gedurende de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht, is een steen geplaatst met daarop de negen namen van deze onschuldige slachtoffers. Eén van hen, Simon de Haas was eigenaar van een fabriek in olie en vetten in Wierden, De Kroon. Dit is het latere Kroon-Oil geworden.
Het vierde monument is het driekantige, roestkleurige stalen object dat ter ere van het Canadese Algonquin Regiment is geplaatst. Dit legerregiment speelde namelijk een belangrijke rol ten tijde van de bevrijding van Wierden, op 9 april 1945. Deze Canadese strijders hebben, samen met het South Alberta Regiment en het 15th Field Regiment Royal Canadian Artillery, in de vijf dagen voorafgaand aan de bevrijding een zware strijd geleverd tegen de Duitse bezetter. Het monument is in 2018 officieel onthuld in het bijzijn van studenten geschiedenis van de Nipissing University uit het Canadese North en een officier van het regiment.
In 2021 is pal achter deze vier monumenten een zogenoemd Witte Anjer Perkje gerealiseerd. Dit is een symbool, ter herinnering en nagedachtenis aan (overleden) veteranen.
II. De Wierdense Revue
Een uit staal geconstrueerd silhouet van het gezelschap Graads, Dika, Moo en Hennik van de vermaarde Wierdense Revue siert de stationsomgeving, iets verscholen achter de hoogbouw. Lokaal kunstenaar Jan Aanstoot heeft dit object gemaakt, als eerbetoon aan de Wierdense Revue. Deze timmerde vanaf de jaren vijftig landelijk aan de weg met haar voorstellingen. De meeste teksten werden geschreven door Joke Wanschers (Dika) en Gerard Höften (Graads). Naast de jaarlijkse voorstellingen bracht de revue ook lp’s en cd’s uit.
III. Begraafplaats Appelhofstraat
De gemeentelijke begraafplaats, gelegen aan de Appelhofstraat, is van zonsopgang tot zonsondergang vrij toegankelijk. De stalen poort biedt entree tot een rustieke plek, met enorme bomen en monumentale graven. Voor gesneuvelde geallieerden is een erehof ingericht, met graven van 21 vliegeniers: zeventien Engelse, twee Canadese en ook twee Nieuw-Zeelandse militairen. Zij zijn tussen 1942 en 1945 rondom Wierden neergeschoten. Daarnaast zijn er meerdere Nederlandse oorlogsgraven op rustplaats te vinden.
IV. Stolpersteine
In het trottoir voor de woningen aan de Stationsstraat 29 en de Appelhofstraat 14 zijn betonnen stenen met een messing plaatje geplaatst. Dit zijn zogenoemde Stolpersteine (struikelstenen). De Duitse kunstenaar Gunter Demnig legde in 1997 de eerste Stolperstein in de Berlijnse wijk Kreuzberg. Nu zijn ze in veel landen een herinnering aan de Holocaust gedurende de Tweede Wereldoorlog. In Wierden liggen drie van deze stenen, ter nagedachtenis aan het Joodse dienstmeisje Elisabeth Lutraan (Stationsstraat 29) en het Joodse echtpaar Joseph en Johanna Leeser (Appelhofstraat 14). Ook in het dorp Enter deze stenen te vinden.
V. Kerktoren Dorpskerk
Deze kerktoren is een Rijksmonument en eigendom van de gemeente Wierden. Hij is naar schatting gebouwd in de eerste helft van de vijftiende eeuw en opgetrokken in karakteristieke laat-gotische stijl. Daar waar vroeger de rooms-katholieke kerk stond, staat nu deze hervormde dorpskerk. De zelf kerk is rond 1825 in Waterstaatstijl gebouwd, niet veel later uitgebreid met een tweede schip, maar in de twintigste eeuw verbouwd tot de huidige kerk. Desondanks zijn unieke elementen behouden. Zo stamt de muur, die aan de oostelijke zijde van de toren is ingemetseld, uit het begin van de vijftiende eeuw. In de toren hangt een klok uit 1945 van Geert van Wou, één van de beroemdste luid-klokkengieters uit de geschiedenis van West-Europa. Of de klok er ook sinds dat jaartal hangt is onzeker.
Rechts naast de kerk is een rijtje authentieke woningen gesitueerd. Deze geven duidelijk weer hoe het straatbeeld er honderd jaar geleden uit heeft gezien. Deze huizen staan allemaal op de gemeentelijke monumentenlijst.
VI. Wegwijzer
Vele jaren was een vluchtheuvel met wegwijzer het middelpunt van de Wierdense dorpskern, doordat deze plek een knooppunt was van wegen richting Zwolle, Deventer en Almelo. De huidige wegwijzer is een reproductie van het vooroorlogse exemplaar, maar staat nog steeds symbool voor dit ooit zo belangrijke knooppunt. Sinds 1987 siert deze replica de entree van de winkelkern. Op dit moment zijn er vergevorderde plannen om de wegwijzer weer in oude luister te herstellen, exact zoals ‘ie er in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw uit heeft gezien.
VII. Oude marktplein
Het hart van winkelkern wordt gevormd rondom het oude marktplein. Daar waar vroeger vee werd verhandeld middels handjeklap biedt deze plek nu ruimte aan horeca. Bovendien is het mogelijk om in de zomer te schaken met levensgrote schaakstukken. Het markante horecapand en de bomen zijn een herinnering aan vervlogen jaren. Bovendien wordt tijdens het dorpsfeest Sunte Mart’n (op de eerste maandag van november) een knipoog gegeven naar de oude functie van het marktplein met een sfeervolle jaarmarkt met levende have.
VIII. Katholieke kerk en kerkhof
In 1818, na de reformatie, is deze nieuwe rooms-katholieke kerk in gebruik genomen. De eerdere kerk van de katholieke parochie stond op de plek van de huidige Dorpskerk. Vanwege een groeiende parochie is het eerste Waterstaatskerkje in de vroege jaren twintig van de vorige eeuw gesloopt. De huidige kerk is gebouwd onder architectuur van Jan Stuyt uit Den Haag. Links naast de kerk ligt het oude katholieke kerkhof. Daar is korte tijd na de Tweede Wereldoorlog onder meer aan acht oorlogsslachtoffers een laatste rustplaats geboden. Zeven van hen zijn na de oorlog elders herbegraven. Alleen het graf van Freddie van Hessen (22 september 1944) is nog op dit kerkhof te vinden.
